Virtuositeit en oordeel

In hun werken op papier geven Rohlfs en Nolde blijk van een grote virtuositeit. De aquarellen van Nolde en de temperaschilderijen van Rohlfs zijn beroemd. Hun vele bloem- en landschapsmotieven getuigen van een grote affiniteit met de natuur, maar kunnen niet worden beschouwd als afbeeldingen ervan. Kleur als stemming: intens, helder, licht, luciditeit. Nolde heeft een voorkeur voor nat-in-nat werk. Hij beschouwt toeval, inspiratie, instinct en snelheid als essentieel voor zijn creatieve proces. "Ongeregelde willekeur met een strakke stijl erachter – dat is mooi." (Emil Nolde: Worte am Rande, 20.8.1943). Hetgeen Nolde formuleerde in de tijd dat hij meer dan 1300 van zijn zogenaamde "ongeschilderde schilderijen" schilderde – de aquarellen van klein formaat waarmee hij naar verluidt een schilderverbod van het naziregime trotseerde (dat in werkelijkheid helemaal niet was uitgesproken) – wordt al heel vroeg duidelijk als artistieke methode. Dit maakt het moeilijk om Noldes aquarellen te dateren. Maar qua motieven zijn er constanten, zoals de stillevens van bloemen en beeldjes, die een kinderlijk-fantastisch spel aangaan.

Christian Rohlfs bleef tot op zijn oude dag experimenteren met materialen en technieken, en de verscheidenheid aan expressie die deze mogelijk maakten. In 1921 ontdekte hij de inktpen en het kopieerpotlood. De typische paarse tint verschijnt in een groep berglandschapstekeningen, deels als een delicate, flikkerende studie, deels in sterke arceringen, die het motief abstraheren. In de laatste twee decennia van zijn leven beperkte Rohlfs zich dan ook tot werken met tempera op papier, waaraan hij al zijn verworvenheden in het tekenen en schilderen ten dienste stelde; ze staan dan ook op gelijke hoogte als de vroegere schilderijen. In dit late werk zijn verschillende strategieën waarneembaar, zoals het oplossen van aangebrachte verflagen door ritmisch werken met een penseel. Weiße Wolke am Berg (1930) en Weiße Wolke über dem See (1936) zijn uitstekende voorbeelden van de dematerialisatie en transcendentie van kleur. Door het regelmatige verblijf aan het Lago Maggiore vanaf 1927, om gezondheidsredenen, kon Rohlfs eindelijk zijn weerstand tegen het "zuidelijk" licht overwinnen. Goldenes Abendlicht am Lake Maggiore (1936) is een prachtige synthese van warm licht en expressieve stijl.

Bij beide kunstenaars vertoont het werk met de jaren geen afnemende kracht. In het geval van Nolde is het juist de continuïteit van de artistieke kwaliteit die de in het begin gestelde vraag naar de relatie tussen de plaats van zijn werk en zijn politieke blindheid opnieuw aan de orde stelt.

De interpretatie van Lotte Lindner & Till Steinbrenner van een brief van de Joodse kunstverzamelaarster Tekla Hess, gemaakt in samenwerking met de Braziliaanse actrice en punkzangeres Kassandra Speltri, maakt één ding heel duidelijk: de kunstwerken die in de aanloop naar en tijdens het nationaal-socialisme zijn gemaakt, zullen altijd in verband worden gebracht met de politieke en menselijke houding van degenen die ze hebben gemaakt.

Terug naar het overzicht

Drücke Enter, um die Suche zu starten